PREMIO NACIONAL NARRATIVA 2021
o galardón mais importante das letras españolas
Xesús Fraga, Premio Nacional de Narrativa
14 oct 2021
Redactor de la sección de Cultura, se hace con el galardón más importante de las letras españolas con la obra «Virtudes (e misterios)»
Xesús Fraga, Premio Nacional de Narrativa pola súa obra 'Virtudes (e misterios)'
O xurado seleccionou esta obra "por mostrar cunha prosa moi coidada, no fondo e na forma".
O xornalista Xesús Fraga foi recoñecido no Premio Nacional de Narrativa pola súa obra 'Virtudes (e misterios)'. O galardón, concedido polo Ministerio de Cultura e Deporte, está dotado con 20.000 euros.
O xurado seleccionou esta obra "por mostrar cunha prosa moi coidada, no fondo e na forma, a historia de dúas xeracións de mulleres valentes dunha familia en tempos hostís, e que se penetra nun relato sobre a emigración galega en Inglaterra e América".
"Con esta novela contemplamos a inmigración, cos seus claros e escuros, desde as súas dúas beiras, a dos que se van e a dos que quedan e tamén desde o punto de vista dos que viven dacabalo entre dous mundos", engadiu o xurado.
Xesús Fraga, nacido en Londres en 1971, estudou Xornalismo na Universidade de Salamanca e é redactor do diario La Voz de Galicia. Como escritor en lingua galega, cultivou tanto o relato, 'A-Z', como a novela, 'Solimán', e a narración xuvenil, 'Reo'.
Traduciu ao galego e ao castelán libros de Julian Barnes, Vladimir Nabokov, Jack Kerouac, Anne Fine, Roald Dahl, Edith Nesbit, Sylvia Plath e Robert Macfarlane, entre outros.
Por Europa Press / Redacción | MADRID | 14/10/2021 | Actualizada ás 16:05
Xesús Fraga, el Emmanuel Carrère gallego
El betanceiro Xesús Fraga, redactor de la sección de Cultura en La Voz de Galicia, estudió Periodismo en la Universidad de Salamanca. Tras haber cultivado el cuento (A-Z) y la novela juvenil (Reo), y traducido al gallego y al castellano a, entre otros, Julian Barnes, Vladimir Nabokov, Jack Kerouac, Anne Fine, Roald Dahl, Edith Nesbit, Sylvia Plath y Robert Macfarlane, publicó en enero del 2020 Virtudes (e misterios), con el que obtuvo el Premio Blanco Amor 2019 y en el que sigue los pasos de Virtudes, su abuela emigrante.
Xesús Fraga: “Me gustaría que el libro fuera un homenaje a mi abuela y a los emigrantes que pasaron dificultades”
Un anaco da novela coa que Xesús Fraga vén de gañar o premio Nacional de Narrativa
Unha avoa e o seu neto: primeiro capítulo de «Virtudes (e misterios)»
Cando a avoa se anoxaba, acendíaselle un brillo de fereza nos ollos e apertaba os dentes nun aceno severo que lle tiraba do queixo para arriba e lle tensaba as engurras. A min lembrábame a un bulldog á espreita da túa debilidade, do teu erro: mirábate dende embaixo, dende a altura mínima das pernas arqueadas, nun contrapicado que, lonxe de restarlle autoridade, anunciaba o inminente estalo da súa indignación. Cando a avoa se anoxaba comigo, debíase case sempre a que eu lle levaba a contraria nas súas opinións incontestables ou a unha lea que -segundo ela- era culpa miña, pero que -cría eu- era froito dun malentendido. Tanto lle tiñan os meus razoamentos, que retrucaba sen posibilidade de apelación:
-Ti estás wrong!
A vez que máis rifou en min, a vez na que puiden sentir máis de preto a trabada do bulldog, foi unha madrugada fronte ao seu domicilio en Londres, cando nos dispuñamos a saír para o aeroporto onde tiñamos que coller o voo que nos traería a Galicia. Cargaramos coa equipaxe ata o portal e ela saíu á beirarrúa, deserta e iluminada aínda polo feble amarelo dos farois.
-Vou buscar un taxi a High Street Kensington. Ti queda aí coas maletas -ordenou, e botou a andar cara ao rumor distante do escaso tráfico que circulaba pola rúa principal. Foi nese intre que sentín o impulso irrefreable de ir tras dela. Aínda hoxe non sei por que. Quizais o adolescente que era eu entón experimentou o medo infantil a verse só. Baixei os cinco chanzos que separaban a beirarrúa da porta principal, que pechei con coidado e sen explicación aparente, supoño que polo instinto de non deixar as pertenzas desatendidas.
-Agarda, que te acompaño.
A avoa xa botara a andar e non me sentira. Tiven que apurar uns metros para poñerme á súa altura. A súa primeira reacción ao verme foi de incredulidade.
-Que fas aquí? E se se pecha a porta? Non ves que teño as chaves dentro no bolso?
Tiven que admitir que a porta xa se pechara, pero sen recoñecer que fora pola miña propia man. A incredulidade da avoa transformouse en carraxe e da súa boca saíu unha restra de recriminacións que axiña tratei de esquecer. Calquera intento de reproducilos aquí sería un exercicio de memoria que, coma todos, tería máis de invención que de fiabilidade, e ademais quedaría curto, moi curto. O lerio non era para menos: fóra da casa, ás catro e media da madrugada, sen chave e coa equipaxe dentro. O único bo era que grazas ao costume da avoa de teimar en facturar tres ou catro horas antes da engalaxe, non iamos co tempo xusto.
Como era habitual nela, a avoa desafogouse ben a gusto e logo solucionou o problema. Premeu repetidas veces o timbre do housekeepo, como ela chamaba ao porteiro que vivía no baixo que daba á rúa, ata que ao cabo duns minutos a súa face negra e malhumorada asomou entre as cortinas da xanela. Aínda peor cara tiña cando nos abriu e nos devolveu á seguridade do portal e á visión reconfortante das nosas maletas; ceibei un silencioso suspiro de alivio mentres a avoa o calmaba cunha interesada mais precisa descrición dos feitos:
-My grandson! He “go” outside with no keys. And closed the door! He is stupid! Crazy! Stupid!
Dixen xa que era un exercicio de memoria?
Esta clase de rifas era unha máis das diversas manifestacións do mal xenio polo que a avoa era célebre. Como lacazaneases ou simplemente non foses quen de seguirlle o ritmo, caía sobre ti a súa furia, e non cabían excepcións.
-Espílete, María Isabel! -díxolle unha vez á miña nai, que se atrasaba de volta á casa cargada cunha bolsa da compra, unha orde retranqueira que acabou por consolidarse no léxico familiar. Divertíanos presenciar na avoa unha das súas raras demostracións maternais, agochadas na distancia da emigración e a coiraza de inflexibilidade e impaciencia coa que se blindan as persoas sacrificadas. A min engaiolábame ver a miña nai transformada por uns segundos na filla dócil que deixara de ser había ben tempo, obrigada polas circunstancias a erixirse pola súa conta en nai de si mesma e das súas irmás cativas, moito antes do meu nacemento.
Parte da comicidade que inspiraban os seus arroutos nacía, ademais, de como soaban as súas peculiares expresións nos nosos oídos máis novos, marabillados por un galego vedraño que, criados nun ambiente na súa gran maioría castelanfalante, nos producía abraio e hilaridade.
-Estas noces están balorecidas -dicía, e as miñas curmás e mais eu, que nunca tal palabra escoitaramos, escachabamos coa risa.
Sorriamos ante a súa predilección pola gheada como recurso dramático:
-A unha da parte de Sada que volvía no metro de limpar unha casa en Knightsbridge veulle un por detrás para roubarlle o colar e cando tirou del para arrancarllo, saghoulle o pescozo!
Ou o seu repertorio de palabras vedrañas, tan vehementes que, como tampouco llas sentiramos a ninguén máis, semellaban inventadas pola ela mesma:
-Tes que esmachucalo -duplicando así o impacto que en solitario terían os verbos esmagar e machucar.
E admirabamos e arrepiábannos a partes iguais os seus arcaicos e feroces refráns:
-Deus sabe a necesidade que pasou aquela muller. Andaba como puta na coresma!
Vinte e cinco anos en Londres, os que xa acumulaba cando nós eramos nenos, non evitaban que na súa fala agromase o substrato da súa anterior vida rural, nin tampouco ditos que naceran nese tempo -«Isto éche Corea!» usábao a xeito de comodín para describir un abraio negativo-, e que se fosen infiltrando nela para reforzar a súa natural expresividade. A adaptación fonética dos topónimos da capital -Edua (Edgware) Road ou Jaimesmí (Hammersmith)- coloreaba o seu galego británico, pero nada como a sonora e contundente colisión xuramentada para ceibar risos:
-Fuckin' merda!
Claro que había ocasións en que a propia avoa corría o risco de ser unha vítima colateral de tanta gargallada, un perigo que trataba de conxurar con outra frase inconfundible:
-Calade, calade que me mexo!
Esa convivencia léxica era un signo claro do dualismo que aniñaba no seu cativo corpo: a colisión entre unha muller que fixera os quince o mesmo ano que rematara a guerra civil e que xa adulta pasara da existencia labrega das agras e a servidume vilá á enorme cidade que nese tempo estaba a se reinventar de metrópole colonial en epicentro da modernidade. Londres obrara unha transformación: Virtudes convertérase en Betty, dúas mulleres que habitaban un mesmo físico. Unha coexistencia indisociable pero que concedía maior ou menor protagonismo a unha faceta ou outra segundo o contexto. Cando se anoaba un pano na cabeza e dobraba o lombo para apañar nas patacas ou cortaba piñas na vendima, pasaba por calquera avoa que cumpría co seu papel ditado por unha solidariedade campesiña esluída, mais aínda vixente nas familias. Ninguén diría, de vela tallar cun coitelo o pescozo dun coello ata desangralo, que esas mesmas mans unhas horas antes borraran co ferro as engurras da seda que lle confiaban os desafogados residentes dos acomodados distritos postais de Londres. Tampouco ninguén repararía na xubilada co seu anónimo impermeable e cómodas sandalias á caza de choios no mercado dos venres en Edgware Road ou o dominical de Earl's Court. Ata que lles remaquiaba aos vendedores ambulantes, ingleses ou sirios, gregos ou italianos, tal como faría na feira de Betanzos, vendedores que abrían moito os ollos e despois ceibaban unha gargallada cando logo de acordar o prezo, aquela vella espelida metía a man polo colo da blusa para sacar as libras ben dobradiñas dunha faldriqueira prendida cun imperdible no interior do sostén de cor carne.
Esas libras eran a merecida ganancia de xornadas laborais que empezaban antes do abrente e moitas veces remataban despois do solpor. Os seus primeiros empregos diúrnos, no servizo doméstico dunha residencia para enfermeiras e logo na limpeza dun hospital, compatibilizábaos coas horas extra vespertinas en oficinas e casas. Aos sesenta non saudou o retiro como unha oportunidade para descansar ou dar por concluídos os seus anos londinienses, senón que celebrou o poder dedicarse por completo aos seus clientes particulares. Impulsábaa unha vontade de ferro, o trazo que, xunto co mal xenio -trazos emparentados-, mellor a definía ante os demais, abraiados polo seu lume inextinguible.
-Virtudes traballou primeiro, antes e despois.
-Fervía coma faba na pota.
-A muller biónica.
Realmente, o que a convertía en única era a combinación de sacrificio co coidado que poñía en cada tarefa, xunto coa súa mentalidade de aforro, dirixida a un obxectivo claro, o de investir en asegurar o futuro dos seus e, ao tempo, proporcionarlles as comodidades que estivesen na súa man. Nos mercados acadaba a plenitude a súa misión emigrante como fornecedora da familia, un papel que se resistiu a abandonar, mesmo cando a necesidade deixara de esganar e os tempos xa eran máis benévolos. As libras da faldriqueira deron para sacar adiante a tres fillas e unha nai que, na súa ausencia, velaba polas cativas. Non só deran para un teito en propiedade, toda unha conquista para alguén cuxa clase non coñecera máis que a provisionalidade dunha posguerra prorrogada, senón para unha vida confortable e, sobre todo, digna. De Londres viñeron camas, sabas e os primeiros edredóns, teas para vestidos e panos para abrigos, calzado, complementos e alfaias asumibles, vaixelas, olas e teteiras, libros e revistas que traían indicios dun mundo máis libre e moderno, como aqueles retratos a tamaño natural dos primeiros Beatles e que só se conservan na memoria de miña nai e as súas irmás e curmás.
Os vultos de maior tamaño chegaban ata Betanzos no reparto dalgunha das empresas de transporte especializadas nas remesas dos emigrantes. Do enderezo de destino redistribuíanse segundo as indicacións manuscritas da avoa a aqueles cuxo nome lle viñera ao maxín mentres paseaba o seu adestrado ollar polos postos: unha saia de la escocesa para a friorenta Isabel, un chaquetón para Leonor e uns zapatos para Elena, toallas ou mantas para a nai. Os máis reducidos, en cambio, agardaban polas súas viaxes no Nadal e nas vacacións de verán. Nestas últimas puiden acompañala durante a adolescencia e ampliar coa miña equipaxe a súa capacidade transportadora. A véspera da nosa partida, ás veces mesmo dous ou tres días antes, a avoa dedicaba a tarde a encaixar, igual que un crebacabezas, aquelas mercadorías que fora acumulando no seu diminuto cuarto dende xaneiro ou as que agardaban quenda ante as nosas maletas abertas sobre a cama. Eu facía a viaxe de ida con estritas instrucións de voar o máis lixeiro posible, o cal para a avoa significaba unha única muda ou ás veces nin iso. Sabía que viña con máis carga, xa que veciños e coñecidos betanceiros aproveitaban para enviar agasallos aos seus parentes emigrados, polo xeral un queixo do país ou unha restra de chourizos, e tamén, aínda que con menos frecuencia, algunha botella de augardente doméstica que adoitaba procurarme preguntas incómodas na aduana. A ela non lle importaba, sempre que os envíos a excluísen a ela -a caixa de galletas que unha das miñas tías me deu para ela foi recibida cun desgusto que calquera outro tomaría por desprezo de non coñecela-, xa que a miña chegada incluía o ritual de visitas casa por casa para cumprir coas entregas e así saudaba os coñecidos antes de que a miña maleta ficase á súa disposición e como ela quería: baleira.
Despois de difíciles escollas entre o que levabamos e o que ficaba para outra ocasión, e despois das repetidas loitas contra as limitadas dimensións das maletas e dos bolsos de man, afrontabamos a longa e complicada operación de pechar as cremalleiras. E faltaba aínda a proba definitiva: a báscula, en cuxo xuízo depositabamos o resultado de tanto esforzo. A avoa tiña unha das domésticas, con agulla, sobre a que colocabamos a maleta, primeiro en posición horizontal e logo vertical; a mesmo volume, distintas medicións, aínda que co denominador común de exceder, con moito, o permitido polas compañías aéreas. Se daquela se podían facturar dezaoito quilos porque o habitual era levar vinte, nós andabamos polos vinte e cinco, e non poucas veces marcamos os trinta. Entre os dous podiamos presentarnos ante o mostrador coa suma de setenta ou setenta e cinco quilos, que intentabamos disimular con máis bolsos de cabina. Eu levaba baixo o brazo corenta ou cincuenta prezados vinilos, ben envoltos en varias bolsas das mesmas tendas onde os atopara. Igual que a avoa coñecía ben os mercados, eu sabía onde procurar rarezas de reggae, directos dos Clash ou gangas a cincuenta peniques. Unha afección miña que a avoa aborrecía.
-Eses discos teus mira que avultan. Se non os mercaras, aínda nos caberían uns panos de cociña que lle collín á túa nai e aí quedan.
-Nin o soñes.
Ela dedicábame unha ollada de censura.
-E logo, para que compras máis? Outro máis para a Colección Marujita! A túa nai fai o mesmo cos libros. Igualiño.
-Dá grazas de que non os leve na maleta.
-Co que deben de pesar!
Os quilos. Sempre os quilos. Pesabamos a súa maleta e logo a miña. Sacabamos cousas para cambialas por outras máis lixeiras, pero a agulla, testana, resistíase a baixar. Cando por fin rematabamos, era máis por esgotamento que por aproximarnos á carga permitida. As miñas dúbidas sobre o éxito do noso paso polo mostrador de facturación non eran ben recibidas.
-Dez quilos de máis é moito.
-Co que me custou meter todo e pechala. Pois vai así e ao carallo!
-A min, se me preguntan, dígolles que ambas as dúas son túas.
-Non me marees!
A avoa, ademais, desenvolvera unha teoría de seu coa que aliviar a súa conciencia: se eramos os primeiros en facturar, o persoal da aeroliña estaría máis disposto a facer a vista gorda, xa que o avión estaría aínda baleiro. Coma se tivesen un contador, mental ou real, que ía diminuíndo o seu grao de tolerancia co exceso de peso a medida que se ía enchendo a adega. Xa que logo, á madruga regulamentaria pola hora de saída había que engadirlle o tempo necesario para presentarse coas tres ou catro horas de antelación suplementaria nas que a avoa insistía. A súa teoría nunca fallaba: o seu aval eran case tres decenios de viaxes sen ter que pagar nunca a penalización por exceso de equipaxe. Con todo, un verán cambiou o avión polo autocar, para comprobar por si mesma se era verdade o que lle dixeran outros emigrantes de que por estrada se podía levar aínda máis carga. Non debeu de quedar convencida, porque aquela longa viaxe de día e medio foi a única que fixemos xuntos e logo volvemos aos chárter, aínda que a min me permitiu traer a miña primeira guitarra eléctrica, unha imitación barateira dunha Stratocaster, o único que era quen de me permitir dun escaparate ateigado de alfaias nunha daquelas marabillosas tendas de Denmark Street.
O sol de agosto co que nos recibira o aeroporto de Lavacolla esluíra o dramatismo do noso desvalemento nocturno ata convertelo nun episodio humorístico no que eu asumía de bo grado o papel de vítima do temperamento da avoa. A medida que ela fora sumando anos, a aprehensión coa que viviamos o seu ímpeto fora perdendo forza en favor dun certo grao de cómica complicidade.
-E este carallo non vai e sae á rúa detrás de min? Jesus! (pronunciado Chisas: o noso Señor, non eu).
Mentres tomabamos as curvas de camiño á casa, coa nosa valiosa equipaxe a salvo no maleteiro, eu observaba os fregueses nos adros ao saír da misa dominical cada vez que atravesabamos unha parroquia e compartía as risas que espertaban na familia os improperios que me dedicaba a avoa, pedra angular habitual das súas rifas.
Todos gozabamos escoitándoa debullar agravios. Todos, espectadores e protagonistas da súa vehemencia. Todos, agás un: o seu home.
-Non me faledes dese maricón!
O previsible da súa reacción cando alguén o citaba aínda lle botaba máis graza á conversa, coma ese chiste contado mil e unha veces pero que sempre cumpre co prometido.
-Que lle dean chicoria!
O avó nunca estaba para rebater o escarnio. Nunca o estivera. Nin para aceptalo con humor resignado, como faciamos os demais. Só anos despois comprendín o amargo treito percorrido ata aquelas gargalladas catárticas e a dor da que naceran.
Cando a avoa se encirraba co home, co meu avó, eu ría con todos, pero sen saber exactamente quen era o albo de tanta carraxe, disfrazada de risos, mais carraxe a fin de contas. Aceptaba sen fisuras o relato establecido pola familia: o avó chamábase Marcelino e vivía en Venezuela. Dende cando? Dende había moitos anos. A que se dedicaba? Ser era zapateiro, pero se era iso do que traballaba alá ninguén podía dicilo. E cando ía vir? Iso era aínda máis difícil de saber. E non poderiamos ir nós visitalo alá? Ca! Teriamos que pescudar primeiro o enderezo, que, semella, era descoñecido. Na chea de anos que levaba fóra, a comunicación transatlántica esmorecera ata morrer. Iso era, intuía eu, o que tanto anoxaba a avoa: que o home deixara de falarlle. Como nesas leas domésticas nas que un lle retira a palabra ao outro e poden botar días ignorándose, só que no seu caso eran anos. Era tal a miña confianza no relato tacitamente convido, que mesmo unha vez, durante o ano e pico que me durou unha afección filatélica, pregunteille a miña nai se non lle poderiamos escribir a Venezuela e pedirlle selos do país, sen representación no meu álbum. Cousas que un, en fin, agarda dun avó.
O feito de medrar implica, entre outros, cuestionarse esa narración que, a xeito de mito fundacional, todas as familias lle transmiten á nova xeración para situalos no mundo. Paseniño, ese retrato perde o seu brillo e nel agroman as primeiras físgoas que van cuarteando a pintura e ensanchando as fendas ata desprenderse para revelar esoutra estampa que agochaban, coma os arrepentimentos que o artista ocultou baixo máis capas de óleo. A nenez desembocara na primeira adolescencia e o avó seguía ausente para proporcionar unha resposta ás preguntas clave que eu lle formulaba á súa filla maior, a miña nai: Por que emigrara a Venezuela? E por que a avoa non fora con el? Aínda máis, se ela mesma tamén emigrara, só que a outro país noutro continente, por que marchara precisamente na dirección contraria? A que se dedicaba alá? E por que nunca volvera? Ou nin tan sequera escribira? Formara outra familia, unha familia venezolana de seu? Despois de tantos anos, seguía vivo? As dúas cuestións finais adoitaban recibir unha resposta, máis unha intuición que unha certeza: unha probable afirmación para a primeira; para a segunda, un non no que supoño que a esperanza vencía a dúbida.
As respostas, logo, había que procuralas na etapa anterior, pero a súa falta de substancia non daba para máis que un magro retrato. O avó era fillo de solteira, por oficio zapateiro e pouco dado ás palabras. Tampouco gustaba das dos demais segundo o seu contido: disque se nunha conversa se criticaba a alguén non presente, el prefería desaparecer discretamente da estancia; que a súa demorada ausencia o situara a el no lugar do criticado quizais fose unha forma esaxerada de protesta. O relato encaraba aquí unha convencional historia de emigración, tan tópica que era imposible non asumir a súa verosimilitude: remendar zapatos apenas daba uns patacóns e a Venezuela dos anos cincuenta aparecíase coma unha terra prometida de prosperidade, a xulgar polo que dicían as noticias que se recibían nas casas dos que tiñan parentes naquela beira do Caribe. Unha oportunidade para encarnar o obrigado papel de provedor que viña coa figura de cabeza de familia e que ata entón desempeñaba a súa muller, que con empregos eventuais conseguía gañar máis ca el, aínda que non dabondo: tres fillas eran moitas bocas que alimentar, ademais das súas.
A partir deste punto, a progresiva e logo definitiva falta de noticias só permitía conxecturas. Dunha banda, podía lerse un episodio de fracaso, a figura ben coñecida do emigrante que lonxe de acadar os seus soños de riqueza malvive nunha pobreza que lle couta o regreso e por orgullo tampouco pide axuda para facelo. Doutra, o caso de quen formou unha nova familia, ancorándose así á terra de acollida ata convertela en definitiva e borrar toda aspiración a un retorno. Ambos camiños eran factibles, mesmo conciliables.
A adolescencia non só me movera a facer aquelas preguntas, senón que a miña evolución física tivera unhas consecuencias inesperadas: un día que a avoa semellara esgotar o variado repertorio de cualificativos cos que escorrentaba o fantasma do home, conseguiu conmocionarme coa afirmación de que non había ninguén na familia que se lle imitaba máis que eu mesmo.
-A fronte, así, ancha e despexada. E a forma da boca e o queixo, e máis por aquí -e pasaba a man polo colo para subliñar o parecido.
-Falas en serio, avoa?
-Si, si. Cuspidiño.
Na casa, eu confrontaba as similitudes coa única fotografía do avó que coñecía. Alguén a colocara na esquina inferior do marco dun espello, no que me reflectía por partida dobre: a imaxe que devolvía o azougue atopaba un eco amortecido nun rostro de xuventude, conxelado décadas atrás. Era unha foto de tamaño carné, na que o avó non aparentaba ter superada aínda a vintena. Quizais fixera varias cando o pasaporte. A fronte era, en efecto, ampla, ancha e despexada, unha impresión reforzada polo cabelo peiteado cara atrás. No primeiro había coincidencia, mais non no segundo, xa que cada vez que eu o ensaiara acabara por desbotar aquel estilo, porque non me recoñecía nel. O avó semellara dominalo mellor, malia un floco que loitaba por rebelarse contra o fixador e despegarse do cranio. O demais non deixaba moitas dúbidas: a face angulosa da que tiraba para abaixo o queixo, os pómulos apenas marcados e uns beizos que avultaban o xusto para deitar unha pequena sombra na liña do inferior. As cellas eran máis mestas, pero ninguén podía quitarlle a razón á avoa no do colo, que asomaba lanzal por riba da camisa branca, sen gravata e desabotoada. Do peto esquerdo do traxe escuro de raia diplomática asoma un pano mal dobrado, aínda que non chega a ser unha engurra, pero xunto coa dobrez na que se vence a camisa presta ao conxunto un aire de desleixo involuntario, nada de calculada sprezzatura. As solapas de pico semellan máis amplas do que deberían en relación á cabeza e caen máis baixo con respecto aos ombreiros, o que apunta a un préstamo do traxe, temporal ou definitivo. Aínda así, a modestia do vestiario vese desbordada pola confianza que desprenden os ollos: non hai neles un asomo de conformidade, senón o tranquilo desafío de quen espera moito máis do que xa lle deparou a vida e se sabe, cre, convencido de que a conquista non se lle resistirá.
E deste xeito me asomaba ao enigma que me presentaba a cara do avó e o seu parecido, comesto pola dúbida de se aquel retrato do pasado non sería tamén un vaticinio futuro, e se algún día eu podería desaparecer deixando un ronsel de preguntas sen resposta.
La traducción al castellano de Virtudes (e misterios), a cargo del propio Fraga, fue publicada en octubre del 2020. A través de esta historia, indaga en sus raíces familiares londinenses, poniendo en movimiento a tres o cuatro generaciones con la idea final de entender así, repasando las vidas de sus padres y abuelos, su propia circunstancia.
Xesús Fraga se une con esta distinción a escritores de la talla de Antonio Muñoz Molina, Delibes, Chirbes, Javier Marías, Juan José Millás, Juan Marsé, Almudena Grandes, Carmen Martín Gaite o Camilo José Cela, todos ellos ganadores del Nacional de Narrativa. Es el primer gallego en llevarse el premio desde el 2003, cuando recayó en Suso de Toro.
«Virtudes (e misterios)»
Xesús Fraga, á procura da raíz familiar londiniense
O escritor e xornalista betanceiro Xesús Fraga (Londres, 1971) viaxa na procura das raíces familiares londinienses -a través da historia de súa avoa- na súa premiada novela Virtudes [e misterios], que xa gañara a 38.ª edición do premio Blanco Amor
Trátase dun libro que transita coordenadas pouco frecuentadas na literatura galega e que amosa moita valentía, xa que, aínda cun estilo contido, enfronta os feitos do seu pasado -algúns moi íntimos e de complexo significado emocional-, poñendo tres ou catro xeracións da familia en movemento, coa idea final de entender a súa propia circunstancia mediante a indagación das vidas dos pais e dos avós. Unha tarefa que non sempre resulta sinxela.
O condimento biográfico era ata agora máis ben circunstancial na produción literaria de Fraga. Pero o proxecto levaba tempo bulindo na súa cabeza. «Foi ao rematar A-Z (Xerais, 2003), un libro sobre Londres que tiña tanto de ficción como de lembranzas infantís, que caín na conta de que pagaba a pena investigar como tema a influencia decisiva que a emigración exercera na miña biografía e na da miña familia, e dedicarlle unha obra de seu. A familia interesábame como lector, e como autor tiña curiosidade por coñecer mellor os meus devanceiros e como as súas circunstancias, decisións ou omisións tamén -asume- condicionaban a miña».
Na novela emerxe unha figura moi poderosa, a matriarca galega, abnegada muller, chea de vontade e sabedoría, que carga sobre as costas co peso da familia, que sacrifica a vida polos seus sen nunca pedir nada para si. É Virtudes Edreira (Betty, na metrópole londiniense, terra de acollida), a avoa de Fraga, que emigrou a Gran Bretaña e cos seus contratos de traballo doméstico multiplicado sacou adiante á familia, ás tres fillas que dolorosamente deixara atrás, en Betanzos, ao cargo de súa nai.
A súa decisión de marchar -ousada e inapelable- tivo que ver co desamparo en que quedaron cando o marido, Marcelino Sánchez, deixou o oficio de zapateiro e emprendeu a aventura emigrante alén mar, na prometedora Venezuela, chea de ecos de prosperidade e riquezas ao alcance da man. Empezou por non enviar diñeiro para axudar a criar as fillas, seguiu por non querer que ninguén cruzase o océano tras os seus pasos e rematou por non dar noticia.
Aquel abandono sacou unha forza sobrehumana daquela muller. Virtudes acabou por non ter medo a nada, a responsabilidade inmunizouna contra todo, pero ela eliminou aquel matrimonio do seu abondoso menú de prioridades. «Non me faledes dese maricón! Que lle dean chicoria!», replicaba lixeira cando alguén mostraba curiosidade polas razóns da abrupta separación. Esa crúa ruptura do home, embarcado na empresa latinoamericana, sen argumentos nin escusas, foi decisiva no porvir de toda unha familia, o que a sitúa na cerna desta salagre historia.
Pese á economía expresiva que caracteriza o relato e a que evita calquera deriva cara á vinganza persoal, intúese que a catarse non é doada para o narrador, como tampouco tocar moitos dos temas que Virtudes aborda. Percíbese un combate xordo co pudor, coa autocensura preventiva, que lle dá unha interesante tensión ao texto.
Hai aquí moitas personaxes que teñen un papel no relato e que son tamén lectores, cando menos en potencia. «É un combate, dende logo, do que non teño nada claro que resultase gañador. Nunha historia conta tanto ou máis -incide Fraga- o que deixas fóra como o que contas. Acadar ese equilibrio non é fácil, e sempre ficas coa dúbida de se contaches de máis ou de menos. A guía que seguín foi a de tratar de entender actos que tiveron consecuencias dolorosas, como a marcha do meu avó, sen xulgalos nin moito menos facer un axuste de contas. Ao mesmo tempo, sentía que debía facer xustiza aos sacrificios que se viviron por mor da emigración, especialmente miña avoa e miña nai, e iso non podía facelo obviando algúns dos transos duros ou complicados polos que pasaron».
Na emigración topará o lector galego nesta novela un espazo común no que se recoñecerá felizmente. O país é un reflexo, a pouco que se rabuñe a superficie, dunha historia de éxodos familiares. O factor confesional -con moita transcendencia que ten- non impide que calquera se sinta reflectido neste vívido espello que bruniu Fraga.
Como tamén no escenario dun Betanzos, que é o de moitas vilas galegas, incluso máis pequenas, aínda sen transitar a senda que vai do sentir labrego á sociedade urbana. Media o século XX, pero hortas, currais, pendellos con dúas vacas, obradoiros artesáns... desmenten a condición de cidade desenvolvida e ispen a natureza rural dunha Galicia que lastra as miserias da posguerra e o franquismo, cando non un espírito, sendo xenerosos, decimonónico. Fronte a iso, refulxen os aires de liberdade de Inglaterra, onde soan os Beatles e se pode ler O amante de lady Chatterley.
-Cales son as súas obras -e autores- preferidas neste xénero? Cal o inspirou e axudou máis como modelo, para saber por onde debía ir e por onde non?
-Hai varios libros que van deixando pegada e amosando distintos camiños que seguir. Podo citar Tiempo de vida, de Marcos Giralt Torrente; Entresuelo, de Daniel Gascón; O libro das migracións, de Rebecca Solnit; Romance familiar, de John Lanchester; Un comunista en calzoncillos, de Claudia Piñeiro; Dúas vidas, de Vikram Seth; A lebre con ollos de ámbar, de Edmund de Waal... E, dende a ficción, as familias das novelas de Ignacio Martínez de Pisón. Pero, sen dúbida, o que tivo unha influencia considerable foi El olvido que seremos, de Héctor Abad Faciolince, polo libro en si e porque a súa lectura me levou a Léxico familiar, de Natalia Ginzburg, as dúas obras nas que confeso sen pudor que lin con maior devoción. Abad di que tratou de copiar á escritora italiana, pero cre que sen chegar nunca á súa altura, polo que eu tamén sinto que tratei de atopar no ronsel de ambos a inspiración que me faltaba cando axexaban as dúbidas e os temores de fallarlle á miña historia.
-En que tradición en Galicia se insire este libro? Ou é un terreo aquí pouco frecuentado? Hai algunha referencia na literatura galega que lle servise como guía?
-Nesas lecturas na procura de temas e rexistros non faltan títulos en galego. Gustoume moito As voces baixas, de Manuel Rivas, como tamén os tres libros de infancia de Ramiro Fonte, así como os seus poemas londinienses de A rocha dos proscritos. Interesoume, ademais, ver como nos últimos anos houbo autores, e cito casos, entre outros, como os de Susana Sánchez Arins, Berta Dávila e Gonzalo Hermo, que se valeron da familia como tema en libros de lectura moi atractiva, ou como Olalla Cociña tamén abordaba dende a poesía a figura da bisavoa en Libro de Alicia.
-Cre, máis aló do premio Blanco Amor, que este libro supón un salto cualitativo na súa traxectoria literaria?
-Non sei se podemos falar de salto cualitativo, pero o que si é certo é que se trata do libro no que investín máis tempo e esforzo, tanto literario como emocional.
-Que sentiu vostede unha vez rematado o libro? Foi alivio, un baleiro?
-Javier Cercas di que toda novela encerra no seu interior unha pregunta para a que non cabe resposta, porque a resposta é a novela mesma. A min pasoume algo semellante. A miña novela parte de dúas: por que o meu avó emigrou e como iso marcou a nosa vida?, xunto con outra aparentemente contraditoria: como serían as nosas vidas de non darse esa emigración inicial e as posteriores? O feito de que non haxa resposta para iso no ámbito da vida lévate a tratar de responder dende a novela, pero o certo é que o libro tampouco ofrece contestacións definitivas, e por iso mesmo non acabas de escorrentar o desacougo que foi a motivación inicial para escribir.
-E despois disto, que? Que se pode escribir? Haberá que volver á ficción?
-Nos momentos máis difíciles da escrita deste libro, cando pensaba que non o ía dar rematado ou que o resultado non pagaría a pena, asegurábame a min mesmo que se conseguía concluílo poñería o punto e final e non habería máis. Pero agora teño en marcha, en diversas fases de desenvolvemento -todas moi primitivas, iso si-, outros tres libros, pensados xa con bastante claridade. O caso é que rematar un libro non asegura en absoluto que o seguinte vaia ser mellor ou mesmo lograrse. O único consolo é pensar que paga a pena o esforzo de sacar adiante esa historia, e logo xa se verá.
Poco hay tan identitario de Galicia como su lengua y su diáspora.
| 25 de marzo de 2020 Galicia en el mundo
Con ‘Virtudes (e misterios)’, un libro sobre la emigración y escrito en gallego, se adentra el periodista Xesús Fraga en ese mágico, a la vez que traumático, mundo de los expatriados. Una experiencia que le tocó vivir muy de cerca, incluso como protagonista, y de la que entresaca aspectos positivos a la vez que negativos. Con ella se hizo merecedor del Premio Blanco Amor de Novela 2019, que le comporta una responsabilidad añadida: la de ver su nombre unido al de tan insigne figura de las letras gallegas.
La entrevista nos deja dos sensaciones: un profundo cariño hacia Virtudes, en la que todos podemos ver reflejadas en algo a nuestras abuelas, y un desasosiego: qué se esconde detrás de ese abuelo. La historia quizá tenga continuidad en otro libro.
Pregunta. ¿Qué fue lo que le motivó a escribir esta novela?
Respuesta. Yo nací en Londres y viví allí los primeros cinco años de mi vida. Luego volví con mis padres para Betanzos, de donde es originaria mi familia. Durante todo ese tiempo, viví entre la cultura española y la británica. Mi madre hablaba en inglés, tenía muchos libros en inglés, mis referentes y personajes eran también de la cultura británica, y como muchos niños, hijos de emigrantes, fui creciendo entre dos culturas. La diferencia es que, muchas veces, los hijos de emigrantes crecen en el país de acogida y mantienen la cultura de los padres, en cambio, yo estaba otra vez de vuelta en el país de mis padres, pero seguía en contacto con el país donde se desarrollara la emigración. Ayudó el hecho de que mi abuela siguió viviendo en Londres mucho tiempo.
Todas esas circunstancias influyeron o moldearon mi biografía, y ese era el material con el que quería trabajar. Tratar de ver cómo la emigración fue tan decisiva para mucha gente, a nivel general e individual; cómo influye en lo que te conviertes, en tus referencias, en sus experiencias, en los lugares que visitas. Todo eso influye en tu biografía y esa fue la motivación última de tratar ese material desde el punto de vista literario.
P. Cuéntenos la historia. ¿Por qué emigró la abuela?
R. Mi abuela se vio obligada a emigrar porque su marido, que había emigrado a Venezuela, no enviaba dinero, no quería volver ni tampoco que ella se fuera para allá a reunirse con él. Ella trató de explicarle todo lo que trabajaba, y que no le daba el dinero para mantener a tres hijas, a una madre y pagar una casa alquilada... Llegó un momento en que perdieron la comunicación.
P. ¿Cómo le fue a Virtudes como emigrante en Londres? Hablamos de una mujer sola en aquellos tiempos en una gran ciudad. ¿Cómo consiguió salir adelante?
R. Mi abuela, como muchas otras mujeres de su generación, casi no tuvo formación, ni escolarización, digamos que fue a la escuela lo básico, y tuvo que ponerse a trabajar para ayudar a la familia. Se casó muy joven, con 19 años, y enseguida llegaron las tres hijas, mi madre y mis tías. Emigró ella sola, las hijas quedaron con la abuela, o sea con mi bisabuela.
Fue una vecina con la que se cruzó en el camino la que le habló de otra vecina que había emigrado a Londres. Por aquel momento era cuando empezaba la emigración a Europa, y ella estaba tan desesperada que se fue para allá. En aquellos años del franquismo las mujeres no podían tener un pasaporte sin autorización del marido. Así que, con la ayuda de un funcionario, hubo que falsificar, o ‘amañar’, los papeles para que pudiese salir. Se puso a trabajar con una familia, pero al principio fue nefasto. Trabajaba muchísimo, pero la señora de la casa era muy egoísta con las raciones. Entre el muchísimo trabajo y la malnutrición, empezó a adelgazar. Hasta que un día, en misa, otras emigrantes la vieron, hablaron con el cura y la sacaron de allí. Le buscaron trabajo en un hospital que regentaban unas monjas, pero, cuando llegó, la tuvieron en cama tres semanas para que se recuperase de la situación de debilidad en la que se encontraba. Luego empezó a trabajar en una residencia para enfermeras, en la limpieza y cocinando, y en un hospital. Al mismo tiempo también tenía otros trabajos por su cuenta, limpiando oficinas o domicilios privados. Eso le permitió convertirse en la proveedora de la familia.
La separación fue muy dura, tanto la del hombre como la de las hijas, que también fue muy traumático. Pero ella pensó que si todo ese sacrificio podía tener algún sentido era para que a su familia no le faltase de nada. Todo el dinero que ganaba allá iba destinado a ese fin, a asegurarse de que a la familia le fuese bien. Empezó a mandar muchas cosas, como hacían otros emigrantes: ropa, objetos necesarios para uso doméstico, todo tipo de comidas exóticas que había en Inglaterra…, y consiguió comprar una casa propia y que mis tías y mi madre pudieran estudiar. Yo y mis primas somos la primera generación de la familia que hemos ido a la universidad y soy consciente de que, en buena medida, debemos ese privilegio al esfuerzo que hicieron tanto mi madre como mi abuela.
Los inicios fueron muy duros, pero cumplió su propósito, que fue el de suplir ese vacío que dejó el marido, tanto emocionalmente como en la familia.
P. ¿‘Virtudes (e misterios)’ pretende ser pues un homenaje e esa abuela?
R. Sí, desde luego. Para mí la heroína en la vida real fue mi abuela. Además del sacrificio que hizo y de la generosidad, tenía un humor genial, podía ser muy brusca y muy arisca, porque tenía un genio muy fuerte, pero al mismo tiempo era cariñosa y tenía muchísimo humor. Era uno de esos personajes que supera la ficción. Yo siempre me sentí muy unido a ella, un poco también porque yo estaba creciendo en ese contexto de la cultura británica y ella estaba allá. Podíamos visitarla, nos acogía en su casa. Cuando llegué a la adolescencia comencé a viajar yo solo a Londres. Me alojaba en su vivienda, un cuarto pequeño que compartíamos, y recuerdo que ella me daba mucha libertad. Yo andaba por Londres haciendo mis cosas y viendo a mis amigos, pero también estaba tiempo con ella. Iba a limpiar casas u oficinas con ella y desarrollamos una relación muy entrañable y muy próxima. Me gustaría que el libro, que es un libro difícil y complejo, con muchas emociones y que me supuso un esfuerzo por condensar la historia de mi familia, fuera entendido como un homenaje a ella y al resto de las personas que en algún momento tuvieron que emigrar y que pasaron por esas dificultades y emociones por las que pasó ella.
P. ¿Estamos pues ante un libro biográfico o autobiográfico?
R. La idea es hacer una novela sin ficciones, una novela de hechos reales. Está tratado como una novela, como una pieza literaria, pero el material es biográfico y autobiográfico. Además, me interesaba no solo contar el punto de vista de los emigrantes, que creo que ya hay bastantes libros que hablan de eso, sino cómo se ve este fenómeno desde la óptica de un niño, observando a sus padres, a su familia. Ese crecer entre la cultura del país emigrante y la cultura propia y cómo a veces se dan desajustes, pero también se dan ventajas, como el poder vivir a caballo entre dos culturas. Quería destacar ese punto de vista.
P. Por lo que cuenta, años después de recalar en Londres, Virtudes vivía en una habitación. ¿No le daba el dinero para más, o todo lo que tenía lo quería enviar a Galicia?
R. Ella lo que prefería era sacrificarse en su bienestar material a cambio de poder seguir enviando cosas para la familia. No reservaba absolutamente nada para ella. Todo lo que hacía, como las visitas a los mercados, era para comprar cosas para las hijas, para la madre, para las hermanas, para los nietos. Poco para ella, o nada, y todo para los demás. En ese sentido, yo enmarco también su vivienda. Seguramente pensaría que para ella le llegaría y que a cambio podía disponer de más dinero para seguir ayudando a los demás.
P. En ese ir y venir de Londres del que habla, ¿nunca tuvo la intención de quedarse a vivir allí?
R. Esa es una pregunta que me hice muchas veces. Cuando nos volvimos, no era consciente de lo que estaba pasando. Una vez en España, cuando se desató la crisis de los 70, mi padre no encontraba empleo, y ambos pensaron en volver a Inglaterra, pero ya estaba Margaret Thatcher como primera ministra y en el país empezaba el desmantelamiento del estado del bienestar, que significó que muchos de esos trabajos que hacían los emigrantes desaparecieran. Al final, se quedaron, pero yo siempre me hice esa pregunta: qué tipo de vida habría llevado de haberme quedado en Inglaterra, qué tipo de amigos tendría, qué tipo de gustos, de aficiones, de trabajo. Ahora soy periodista, pero de haberme quedado allá no sé por qué hubiera optado. La literatura te permite explorar o investigar en esa vida que pudiste llevar y no llevaste. De hecho, cuando finalicé la carrera, durante un tiempo, estuve pensando en ir a Londres y hacer vida allí, pero me ofrecieron prácticas en Radio Voz y acabé con un contrato indefinido en el periódico ‘La Voz de Galicia’. Pero no descarto, como uno de esos sueños, una de esas aspiraciones que algún día podrías llegar a cumplir, el volver a ese lugar. No sé si es atraído por el hecho de haber nacido en él o por otras implicaciones biográficas o culturales, pero siempre hay esa pulsión. Creo que, de momento, resuelvo con la idea de que puedo estar con un pie en un lugar y en otro, a lo mejor no físicamente, pero mantengo el contacto con Londres, leo periódicos, traduzco libros de autores británicos, me gusta la comida inglesa… Ese crecer entre las dos culturas sigue presente en mi vida actual.
P. Y en ese sueño, ¿siempre aparece Londres como lugar de referencia? ¿No piensa en recalar en otro país de Europa o del mundo para poder saber cómo es la vida en esos lugares?
R. Sí, sí. Yo no soy un viajante consumado, pero conocí otros sitios: Tánger, Praga, Polonia, Alemania… Pero no es lo mismo viajar por conocer, por ampliar horizontes, que ir a Londres, que es como regresar a un lugar que también forma parte de tu vida y con el que tienes un vínculo íntimo. Durante el tiempo que vivió allá mi abuela, era como volver a casa. Yo llegaba e inmediatamente recuperaba mi rutina; me sentía bien, cómodo y a gusto. Ahora que voy con mi familia, con mi mujer y mis hijos, hay una parte turística, pero sigue habiendo ese volver al lugar donde naciste y donde viviste los primeros años de tu vida. Digamos que tiene una connotación diferente de cuando viajas a lugares que a lo mejor, como es el caso de Nueva York, conoces mucho por el cine, por la música y por la literatura, pero que tienen un componente de descubrimiento que hace que sea una viaje con otras características. Eso no quiere decir que cuando vas a Londres todo sea sabido o conocido, porque siempre estás descubriendo cosas nuevas. Es una ciudad infinita. Los que viven allí saben que hay muchos Londres dentro de la ciudad y que abarcarlos todos es imposible.
P. Visto desde la distancia, como hijo de emigrantes, ¿qué cree que le aportó la emigración a título individual y también a su familia?
R. Fue decisivo. En el lado bueno, le permitió a mi abuela poder mantener y darle oportunidades a una familia que, de otro modo, no serían posibles. Mi madre, que siempre quiso ser maestra y que aquí en Galicia no pudo estudiar, una vez en Londres, aprendió el idioma y cuando volvió pudo dar clases particulares en su casa. De alguna forma, el idioma que le dio la emigración le permitió cumplir con su vocación. En mi caso, gracias a eso puedo traducir y comunicarme en ese idioma. Por otra, mi madre tenía clarísimo que una ciudad como Londres le ofrecía muchas llaves en el mundo de la cultura para su crecimiento personal y profesional; las de todas esas puertas que abre el estar con culturas de otro mundo, que son importantes y que te abren la mente. La emigración te puede dar unas oportunidades laborales y un bienestar material que, por las circunstancias que sean, tu país no te puede dar, como le está pasando a muchos jóvenes hoy en día, que son una generación muy preparada pero que aquí no encuentra empleos aceptables y tienen que seguir emigrando. Por otro lado, también hay una connotación negativa, que es el hecho de la separación. En este caso, no podemos olvidar que son situaciones dolorosas y tristes, y que de algún modo acaban por influir en tu personalidad.
P. Puesto que hace referencia a esos jóvenes que tienen que dejar Galicia para abrirse camino fuera, ¿qué siente cuando oye hablar de ejemplos concretos?
R. Yo tengo una relación conflictiva con eso. Por una parte, pienso que es bueno viajar, conocer otros lugares, poder trabajar en otros contextos. Digamos que ese intercambio de ideas y de iniciativas al final enriquece, y creo también que esas circunstancias producen un retorno beneficioso para la sociedad, como la aportación de los emigrantes americanos, que luego hacían casas de indianos y escuelas –en Betanzos tenemos los ejemplos de los hermanos García Naveira, que hicieron escuelas como en la que estudié yo o mis padres– o asilos, o lavaderos. Todas las iniciativas de tipo social que pusieron en marcha los emigrantes conforman un retorno positivo para su sociedad, así como las ideas muchas veces innovadoras que traen consigo. Lo que me da pena es que esa situación se prolongue durante mucho tiempo. Gente muy buena, formada y con talento, está bien que esté en el mundo, pero todo lo que ello pueda dar de positivo siento que muchas veces no se esté aprovechando aquí.
P. Para tratar de revertir esa situación a la que hace referencia, la Administración gallega está poniendo en marcha programas de retorno con incentivos para la creación de empresas y concede becas (BEME) a jóvenes talentos de la emigración gallega para que desarrollen su futuro profesional en Galicia. ¿Cómo lo valora? ¿Piensa que una iniciativa de estas características puede dar los frutos esperados?
R. No conozco con detalle esos programas, no fui beneficiario de ellos ni conozco a nadie que directamente tenga esa experiencia, pero creo que todas las iniciativas que contribuyan a aprovechar el potencial de la gente que está emigrada, que pueda contribuir al desarrollo del país, me parece bueno. Creo que hay muchos gallegos repartidos por el mundo que pueden aportar mucho a Galicia. Y canalizar eso me parece importante, sobre todo desde la evidencia y la realidad de que la emigración históricamente tuvo un peso importante para nosotros y para el país, y que sigue siendo una realidad por los descendientes de emigrantes. Así que darle la espalda a esa realidad, o ignorarla, o no tratar de buscar los puntos positivos que tiene me parecería un error. Las iniciativas que se puedan dar me parecen muy interesantes.
P. Volviendo al libro. La foto de portada muestra a una señora con dos chicas. ¿Es una foto familiar?
R. Sí, la persona que ocupa el protagonismo es mi abuela, acompañada de mi madre y una de mis tías. La foto se la envió mi abuela al abuelo cuando emigró, algo que se hacía con frecuencia. En las cartas iban imágenes que eran una prueba de cómo iba creciendo y evolucionando la familia. Es un testimonio gráfico y directo de lo que supuso la marcha del abuelo. En sus rostros se puede interpretar cómo están viviendo la situación, porque para ellas fue muy dura.
P. La novela le valió obtener el premio Blanco Amor 2019. ¿Qué supone para usted este premio? ¿Qué le sugiere la figura de Blanco Amor?
R. Para mí fue importante, porque fue un libro en el que estuve trabajando muchos años y lo rehice varias veces. Tuve que confrontar cómo quería contar esa historia. Fue un proceso que tuvo muchas dudas, muchas incertidumbres, y tuve que tirar muchas páginas a la papelera. Cuando acabé y lo mandé fue como un mensaje tirado al mar. Pero el hecho de que al final obtuviera el premio, es una confirmación de que esa decisión y que la forma de contar la historia fue la correcta. O que por lo menos convenció al jurado. Respecto a Blanco Amor, es una figura referencial para la literatura gallega. Él también fue emigrante y conoció esa realidad. La calidad de su obra es indiscutible. ‘A esmorga’, ‘Os biobardos’, ‘La Catedral y el niño’, son libros maravillosos de Blanco Amor y para mí es una responsabilidad añadida el que, a través del premio, mi nombre tenga un vínculo, aunque sea mínimo, con esta figura.
| 25 de marzo de 2020 Galicia en el mundo
Ningún comentario:
Publicar un comentario