CENTENARIO PASAMENTO
EMILIA PARDO BAZÁN
Emilia Pardo Bazán, a escritora aristócrata que defendeu os dereitos da muller
A intelectual galega foi víctima da intransixencia da época pese a ser pioneira con unha cátedra universitaria e a primeira corresponsal no extranxeiro
“Aínda que non escribiu en galego, Emilia Pardo Bazán é unha parte moi relevante da Galicia literaria, igual que Valle Inclán, Wenceslao Fernández Flórez ou, máis próximo aos nosos días, Gonzalo Torrente Ballester, e a Real Academia Galega séntese moi honrada de ser depositaria do legado histórico da escritora”, expresa o presidente da RAG. “A súa obra, tan vencellada a Galicia, adiántase en moitos aspectos a algunhas das grandes cuestións chamadas a mellorar o mundo.
Dona Emilia levantaba paixóns. E non só entre a elite intelectual de finais do século XIX, senón tamén nas selectas aulas da denominada Escola de Estudos Superiores que tiña por sede ao Ateneo de Madrid, a institución por excelencia naquela época da alta sociedade cultural e política. Nada menos que 825 alumnos matriculáronse para seguir as leccións sobre literatura francesa contemporánea que impartiu no curso 1896-1897 a condesa Pardo Bazán, xa por aquel entón recoñecida gran dama das letras españolas.
A escritora coruñesa foi a única muller aceptada como profesora para esa prestixiosa institución libre de ensino. Emilia Pardo Bazán tamén conseguiu romper todas as marcas en número de seguidores fronte aos seus tamén ilustres colegas masculinos que apenas conseguían unha cuarta parte de rexistrados nas súas clases, ou os 221 que reunía Santiago Ramón e Cajal, os 210 de Marcelino Menéndez e Pelayo ou os apenas 70 apuntados para oír a Ramón Menéndez Pidal. Non resulta estraño, á vista deste record de aforo, que Dona Emilia fose retratada riseira e de pé, en pose case triunfal, dando unha desas leccións maxistrais de literatura desde o alto do estrado do Ateneo madrileño, nun salón de actos case a rebordar.
A escena foi inmortalizada nun óleo en branco e negro do pintor Joaquín Vaamonde que colga agora na casa- museo da condesa, situado no que foi o seu domicilio na súa cidade natal, na Cidade Vella da Coruña.
Na traxectoria de Emilia Pardo Bazán foi unha constante a súa preocupación polos problemas educativos, especialmente os relacionados coas mulleres. Por iso, este curso 2021/2022, para celebrar o centenario da súa morte todas as actividades da biblioteca terán como punto de partida a Dona Emilia e a súa obra mais emblemática
"Los pazos de Ulloa"
Afondaremos nos pazos galegos e os seus xardíns así como na paisaxe que os rodea, empezando polo xardín que temos máis preto, o noso xardín, o xardín do Leiras (enlazando cos plans Proxecta + 2021/2022).
Paisaxe e Sustentabilidade (curso 2021/22)
É unha iniciativa educativa que parte da idea de que vivimos inmersos nun territorio e nunha paisaxe que configura o escenario da nosa vida cotiá. As nosas accións, aínda que sexan mínimas poden mellorar ou empeorar o espazo onde habitamos. A paisaxe, que está constituída de moitos compoñentes (a percepción, a dimensión histórico-cultural, a físico-ecolóxica), é pois unha materia de estudo e reflexión.
Escola verde (curso 2021/22)
Unha Escola Verde é unha escola comprometida co medio ambiente, que integra a sustentabilidade nas súas accións cotiás e non só como un contido a impartir. Unha comunidade global de profesorado, alumnado e persoal non docente cunha alta conciencia ambiental, enfocada á identificación de problemas ambientais, busca de solucións e mellora dos hábitos no día a día no centro escolar.
Identificaremos as diferentes especies no noso xardín (rosales, magnolios, acibros, glicinia, liquidambar,partenothisus, rodeodendros, azaleas...
Coñecedes os seus nomes científicos en latín ou grego?
...hortensias (Hydrangea: nombre genérico que deriva de las palabras griegas: (ὕδωρ hydra) que significa "agua" y ἄγγος (gea) que significa "florero" o "vasos de agua" en referencia a la característica forma de sus cápsulas en forma de copa)
...agapantos, lavandas, abelias, loureiros, pieris, olivo, hebes, ericas, brezos, skimia, prunos ...
Sodes quen de atopalos?
Prepararemos exposicións dos nosos fondos sobre paisaxes e edificios na literatura que desenrolan un papel fundamental nas obras seleccionadas.
Prantaremos unha "figueiriña" o día de Rosalía
e moitas, moitísimas cousas máis ...
... E APRENDEREMOS UN MONTON DE COUSAS SOBRE ESTA MULLER TAN AVANZADA PARA A SÚA ÉPOCA
«Donde hay cuatro mil mujeres hay cuatro mil novelas, de seguro: el caso es buscarlas»
Emilia Pardo Bazán
Lectora incansable desde os oito anos, aos nove anos compuxo os seus primeiros versos e aos quince anos o seu primeiro conto, “Una boda del siglo XIX”, o cal saíu no Almanaque Nacional de Soberanía e que sería o primeiro de moitos, ao redor de 600 textos que publicaría ao longo da súa vida.
A súa formación completouse na capital de España, onde a familia adoitaba pasar o inverno debido ás actividades políticas do seu pai, no partido liberal progresista.
En la actualidad se encuentra deteriorado, es de propiedad privada y no se puede visitar.
A voda celebrouse o 10 de xullo na capela da granxa Meirás, propiedade dos pais da noiva.O 18 de setembro de 1868 pronunciabase o General Topete, dous días despois de que a recién casada Emilia cumplía os 17 anos.
Seu pai era diputado a Cortes e polo tanto a familia pasa varias temporadas na capital, hasta a chegada da República, cando pasan a Francia «con ánimo de ver correr tranquilamente desde París las turbias aguas de la revolución ya sin dique".
Emilia recoñécese influida e formada por esa historia; así, ó discutir nos seus Apuntes o panorama literario español dos anos 80, o designa «generación hija de la revolución de septiembre del 68... porque sentiu despertar a súa intelixencia e definir as súas aspiraciónes no rudo embate de los acontecimientos revolucionarios».
En 1873, a familia Pardo Bazán, abandona brevemente España. A viaxe por varios países de Europa fomenta nela o interese de ler en libros de autores na súa propia lingua.
O amor polo xénero da novela non é temperán na Sra. Emilia, que consideraba a novela como un xénero menor, de pasatempos puros, e prefería seguir, por orde, a súa educación intelectual, onde atopou moitas lagoas.
Con todo, o coñecemento das súas obras contemporáneas alentaa a escribir a súa primeira novela, Pascual López. Autobiografía dun estudante de medicina, xusto antes de que aceptase a dirección da Revista en Galicia, 1880.
Emilia é filla da revolución, e cando escribe en 1882
No Prólogo de La Tribuna dona Emilia insiste en que a novela «es en el fondo un estudio de costumbres locales», e «que sólo aspiraba a retratar el aspecto pintoresco y característico de una capa social» pero nos Apuntes (1886), cuatro anos mais tarde, explica detalladamente cómo xurdiu a idea. Foi ó considerar a imaxen familiar na sua ciudade natal da saida das obreiras da Fábrica de Tabacos:
La Tribuna non é solamente a primeira, e realmente a única, novela de dona Emilia na se hagan referencias a acontecimientos históricos concretos e que éstos xoguen un papel importante nas vidas dos personaxes, é tamén a primeira novela en que se trata a fondo un ambiente urbano popular «es probablemente la primera novela de protagonismo y problemática obrera de nuestra literatura». É moi interesante que sexa unha escritora de medio aristocrático quen faga isto, e que declare dunha maneira rotunda nos seus Apuntes:
É a primeira novela onde dona Emilia pode practicar amplia e detidamente a técnica naturalista aprendida de Zola.
En 1891 embarcouse nunha nova aventura xornalística con
Desde tiempo atrás doña Emilia venía colaborando en numerosas revistas y periódicos, con crónicas de viajes, artículos, ensayos y numerosísismos cuentos que agruparía en varias colecciones:
Catálogo de cuentos de Emilia P. B.
UNOS CUENTOS QUE REVOLUCIONARON SU TIEMPO
(Eva Acosta)
Contos de Emilia en PDF
- Por el arte
- Morrión y Boina
- Las tapias del Campo Santo
- El señor doctoral
- En el nombre del Padre...
- El mechón blanco
- ¿Cobardía?
- El indulto
- El rizo del Nazareno
- El amor asesinado
- El viajero
- El corazón perdido
- Mi suicidio
- La última ilusión de Don Juan
- Desquite
- El dominó verde
- La aventura del ángel
- El fantasma
- La perla rosa
- Un parecido
- Memento
- La caja de oro
- La sirena
- Así y todo...
- La cabellera de Laura
- Delincuente honrado
- Primer amor
- La inspiración
- Champagne
- Sor Aparición
- ¿Justicia?
- Más allá
- La culpable
- La novia fiel
- Afra
- Cuento soñado
- Los buenos tiempos
- Sara y Agar
- Maldición de gitana
- «La bicha»
- Sangre del brazo
- Consuelo
- La novela de Raimundo
- El encaje roto
- Martina
- Apólogo
- A secreto agravio...
- La religión de Gonzalo
- El panorama de la princesa
- Remordimiento
- Temprano y con sol...
- Sí, señor
- Cuentos sacroprofanos
- «La Borgoñona»
- La sed de Cristo
- Las tijeras
- El palacio de Artasar
- El niño de San Antonio
- La máscara
- Miguel y Jorge
- Corpus
- El cuarto...
- El martirio de sor Bibiana
- Los hilos
- Posesión
- La lógica
- El aviso
- Sequía
- Desde afuera
- El pecado de Yemsid
- «Omnia Vincit»
- La penitencia de Dora
- Ceniza
- Las cerezas
- El Santo Grial
- El talismán
- Reconciliación
- La moneda del mundo
- Entrada de año
- Tiempo de ánimas
- El antepasado
- La comedia piadosa
- La operación
- Crimen libre
- Cuento inmoral
- Travesura Pontificia
- Vidrio de colores
- El peregrino
- Desde allí
- Cuentos dramáticos
- En tranvía
- Adriana
- Vitorio
- «Las desnudas»
- Semilla heroica
- Justiciero
- Elección
- «La Chucha»
- El vino del mar
- Fuego a bordo
- La paz
- Suerte macabra
- El guardapelo
- La ventana cerrada
- Infidelidad
- De vieja raza
- Benito de Palermo
- Ley natural
- El comadrón
- El voto de Rosiña
- Vivo retrato
- El décimo
- La puñalada
- En el Santo
- Santos Bueno
- Sustitución
- La «Compaña»
- La dentadura
- Inspiración
- Oscuramente
- El ahogado
- El molino
- Aventura
- El oficio de difuntos
- «Juan Trigo»
- El camafeo
- Voz de la sangre
- La paloma
- Prejaspes
- Zenana
- La gota de cera
- La palinodia
- El mandil de cuero
- Los cabellos
- Al buen callar...
- Fausto y Dafrosa
Viajera infatigable, continúa además consignando sus impresiones en artículos de prensa y en libros. En 1900 van apareciendo en El Imparcial sus artículos sobre la Exposición universal de París, que cuajarán en el libro Cuarenta días en la Exposición; en 1902 se edita Por la Europa católica, fruto de un viaje por los Países Bajos.
Todavía no había intentado llevar a la escena sus obras de teatro, y en 1906 estrena en Madrid, sin éxito, Verdad y Cuesta abajo.
Presidenta da Sección de Literatura.
Todavía no había intentado llevar a la escena sus obras de teatro, y también en 1906 estrena en Madrid, sin éxito, Verdad y Cuesta abajo.
En 1908 publica La sirena negra cuyo tema central es el de la muerte.
Es doña Emilia una figura reconocida en la vida literaria, cultural y social. En 1908 comienza a utilizar el título de Condesa de Pardo Bazán, que le otorga Alfonso XIII en reconocimiento a su importancia en el mundo literario; desde 1910 será consejera de Instrucción Pública; socia de número de la Sociedad Matritense de Amigos del País desde 1912...
La escritora tenía 66 años cuando fue retratada por Joaquín Sorolla en 1913
"Bien vestida, aunque de negro y con sencillez, irradia una fuerte personalidad. Sorolla le ha pintado una mirada desenvuelta, enigmática y hasta beligerante".
La escritora tenía 66 años cuando fue retratada por Joaquín Sorolla en 1913. El óleo ertenece a la Hispanic Society of America desde 1924.
Dos años después se le impondría la Banda de la Orden de María Luisa, y recibiría del Papa Benedicto XV la Cruz Pro Ecclesia et Pontifice... En 1916 el ministro de Instrucción Pública la nombra catedrática de Literatura Contemporánea de Lenguas Neolatinas en la Universidad Central.
El 12 de mayo de 1921, una complicación con la diabetes que padecía le provoca la muerte. Al día siguiente, toda la prensa hablaba de la escritora fallecida el día anterior, que fue enterrada en la cripta de la iglesia de la Concepción de Madrid.
Da familia de dona Emilia solo sobreviviu á guerra Blanca Quiroga y Pardo Bazán. Sin fillos vendería o Pazo de Meirás. Logo doaría a esplendida biblioteca da sua nai.
Cronología de Emilia Pardo Bazán Ana M. Freire López
Este libro recolle, no ano do seu centenario, un dos seus ensaios máis relevantes sobre feminismo, traducido ao galego, “A educación do home e a da muller”, e mais sete artigos de prensa, co obxectivo de contribuír ao coñecemento das ideas feministas de Emilia Pardo Bazán, que seguen de actualidade.
Emilia Pardo Bazán naceu na Coruña o 16 de setembro de 1851 e faleceu o 12 de maio de 1921 .
A Casa-Museo Emilia Pardo Bazán recrea o espazo íntimo da autora, cheo de lembranzas persoais e familiares, a través do mobiliario, as obras de arte, os libros e o resto de obxectos persoais da protagonista. O espazo de descuberta e creación literaria merece unha atención especial nun fogar sempre aberto ao diálogo e ás iniciativas culturais.
Emilia recibía nesta casa e na que tiña en Madrid un bo número de persoeiros das esferas política e cultural do momento. Nesta casa tiveron lugar reunións de carácter cultural e literario, como as xuntanzas da Revista de Galicia (1880), da que foi directora; e da Sociedad del Folk-lore Gallego, que presidiu.
As vitrinas gardan, entre outras pezas, obras literarias que ela mesma consideraba relevantes e que enumerou nos seus “Apuntes autobiográficos”, o limiar da primeira edición de Los pazos de Ulloa (1886)
A biblioteca de Emilia
O fogar da escritora na súa cidade natal, actual sede da Real Academia Galega, custodia, así mesmo, gran parte dos volumes da súa biblioteca. Son preto de 8000 dos títulos que adquiriu ao longo da súa vida. Pero a biblioteca persoal de Pardo Bazán abrangue tamén os volumes que ficaron nas Torres de Meirás, a residencia de verán de Emilia.
7463 chegaron desde as Torres de Meirás tras o incendio que sufriu o pazo no ano 1978.
A día de hoxe, permanecen nesta residencia de Sada que caeu nas mans do ditador Francisco Franco no ano 1938 uns 3000 volumes que pertenceron á escritora.
Pazo de Meirás
En realidade, o Meirás dos Pardo Bazán nunca foi un pazo e a impoñente reconstrución medievalizante que levou a cabo dona Emilia é máis ben unha antítese dos pazos rurais galegos, que tan ben coñecía polos que posuían tanto a familia de Pepe Quiroga, o seu marido, como a súa propia familia materna
.Deseñouno para convertelo no seu lugar para a vida e para a morte. Pardo Bazán modificou a Granxa de Meirás, propiedade familiar en Sada (A Coruña), para que se adaptase ás necesidades dunha escritora. Trazou os planos da biblioteca e proxectou as torres. Meirás foi o escenario da súa voda co fidalgo José Quiroga e máis tarde a da súa filla Branca.
Un percorrido pola historia de La Granja de Meirás axudará a albiscar o proxecto cultural máis adecuado para este singular edificio e os seus xardíns: render a homenaxe merecida á ilustre escritora coruñesa, adaíl do feminismo e unha das mentes máis brillantes da España da Restauración, no centenario da súa morte.
Tras ser incendiada polas tropas francesas en 1809, a propiedade pasa unha década máis tarde a mans do avó da escritora, o político liberal Miguel Pardo Bazán, despois dun litixio hereditario.
A construción levantada por don Miguel era un caserón rústico dunha soa planta con diferentes dependencias anejas destinadas a fins agrícolas. Residencia nin cómoda nin glamurosa, na Granxa de Meirás, o pai de dona Emilia dedicarase á agronomía experimental, actividade á que nalgunha ocasión referirase a súa filla en ton de burla.
Tras a morte de don José Pardo en 1890, catro
anos máis tarde inícianse as obras daquel soño de pedra para a quimera
de dona Emilia, como o define o profesor Jesús Anxo Sánchez García, o
mellor especialista no patrimonio arquitectónico e material da
escritora.
Xa na plenitude da súa carreira literaria e social, Pardo Bazán necesitaba dun marco adecuado, dunha residencia de escritora á medida do seu talento e ambicións, ao estilo das edificacións neogóticas que levantaran grandes escritores románticos como Walter Scott ou Chateaubriand. Pardo Bazán adhírese con entusiasmo ao gothic revival británico,
Abbotsford House, o castelo de ilusión que o autor de Ivanhoe |
Segundo o deseño exterior
realizado —e asinado—pola propia dona Emilia, a fachada principal á
vista do visitante está formada por dúas torres almenadas que enmarcan a
capela, mentres que na fachada de poñente atópase a porta de honra
flanqueada pola Torre da Quimera en cuxo último piso situábase o estudo
de traballo da escritora. Esta morfoloxía exterior xustifica o nome de
Torres de Meirás, denominación que a aproxima aos castelos eclécticos
de inspiración neomedieval e afástaa intencionalmente dos tradicionais
pazos galegos.
Todo o conxunto e moi especialmente a Torre da
Quimera, co «balcón das musas», luminosa ventá do seu escritorio aberto
ao amplo val que conduce suavemente ata o mar, revela a firme vontade
de Pardo Bazán de concibir Meirás como o seu persoal santuario
literario, en expresión de Sánchez García, a súa máis querida fantasía, a
súa quimera literaria e artística. Esa intencionalidade converte a
estéril polémica suscitada polo destino das Torres de Meirás no futuro,
tras a súa recuperación para o patrimonio público, nun sinsentido. O
natural é respectar o espírito e as intencións de quen as creou,
deseñounas e decorou con esmero, de quen fixo delas o centro da súa
creación e da súa proxección literaria.
Na capela de Meirás hai un lugar que a escritora reservou para enterrar os seus restos (hoxe na igrexa da nosa Señora da Concepción en Madrid).
Nunca se cumpriu a súa vontade.
É coñecida por
traer o naturalismo á literatura española, polas súas detalladas descricións da realidade e polo seu papel na literatura feminista da súa época.
A súa primeira novela, Pascual López (1879), é un sinxelo exercicio de fantasía
sen promesas destacables, aínda que contén bos pasaxes descritivos de novela.
Seguiulle unha historia máis rechamante, Un viaje de novios (1881), na que se
intentou discretamente introducir en España os métodos do realismo francés. O
libro causou sensación entre as camarillas literarias e esta sensación aumentou coa
aparición doutro conto naturalista, La tribuna (1885), onde a influencia de Émile
Zola é inconfundible. Mentres tanto, a resposta da escritora ás súas críticas
publicouse baixo o título de La cuestion palpitante (1883), unha intelixente
retórica, pero sen valor especial en canto á crítica ou á dialéctica.
Conta Marisa Sotelo que en 1882, José Quiroga e Pérez Deza, marido da escritora, “desgustado pola polémica que estaban a suscitar na prensa os artigos sobre A cuestión palpitante, expúxolle o dilema do matrimonio ou a literatura”. Pardo Bazán elixiu a literatura. “Decisión moi valente a pesar do feito de que unha muller interesásese polo naturalismo, corrente cualificada de atea e pornográfica”, escribe Sotelo no seu estudo preliminar para Algo de feminismo e outros escritos combativos.
Autora de máis de 650 contos e decenas de libros, súa é a primeira novela sobre o movemento obreiro, A Tribuna, construída a partir de visitas e observacións na fábrica de tabacos da Coruña.
Mecenas,editora e redactora dunha revista cultural, Novo Teatro Crítico, fracaso económico e odisea creativa (publicouse tres anos só cos seus textos). Escribiu de pintura, de teatro, de literatura, de filosofía e de relixión. De autores franceses, americanos, rusos e españois. Cultivou a narrativa, o ensaio, o xornalismo, a poesía, o teatro e os libros de cociña. Todo lle interesou e a todo dedicou unha pensada.
O mellor da obra de Emilia Pardo Bazán está plasmado en
Los pazos de Ulloa (1886) a historia dolorosamente exacta
dunha familia aristocrática decadente. Unha secuela, co significativo título de
La madre naturaleza (1887), marca un avance máis no camiño do
naturalismo.
Tamén foi xornalista, ensaísta e crítica.
Morreu en Madrid en 1921
Emilia Pardo Bazán, feminista comprometida
Conta Marisa Sotelo que en 1882, José Quiroga e Pérez Deza, marido da escritora, “desgustado pola polémica que estaban a suscitar na prensa os artigos sobre A cuestión palpitante, expúxolle o dilema do matrimonio ou a literatura”. Pardo Bazán elixiu a literatura. “Decisión moi valente a pesar do feito de que unha muller interesásese polo naturalismo, corrente cualificada de atea e pornográfica”, escribe Sotelo no seu estudo preliminar para "Algo de feminismo e outros escritos combativos", que acaba de publicar Alianza para sumarse ao centenario. Autora de máis de 650 contos e decenas de libros, súa é a primeira novela sobre o movemento obreiro, A Tribuna, construída a partir de visitas e observacións na fábrica de tabacos da Coruña.
GALICIA
A literatura de Pardo Bazán é un lique pegado á terra natal onde naceu en 1851. A súa obra máis soada, Os pazos de Ulloa, é un tratado sobre o caciquismo, a violencia, o analfabetismo, a degradación da fidalguía ou o fanatismo relixioso do século XIX. As súas obras, rurais ou urbanas, seguen sen caerse das mans. Se Rosalía de Castro fixo a mellor poesía sobre a emigración, Pardo Bazán fixo os mellores contos, en opinión do escritor Manuel Rivas. Presentadas ás veces como antagonistas –Manuel Murguía, o marido da poeta, chegouna a cuestionar pola súa maternidade: “Unha nai que non logra enternecernos cando fala do seu fillo!... É o que faltaba por ver”–, Pardo Bazán suscitou receos entre o nacionalismo a pesar de que axudou a fundar a Real Academia Galega, que ocupa a casa familiar da rúa Tabernas da Coruña, doada pola súa filla Branca Quiroga. “A lingua era crucial no debate en Galicia naquel tempo do Rexurdimento, pero creo que é unha imprecisión pensar que se opón ao galego. Ela considera que é apto para os temas locais, para a poesía e para o folclore, que significa a recuperación dunha cultura popular non ben vista”, sinala Rivas. As visións reduccionistas e unilaterais levan a polémicas moi simples. Poida que os escritores galegos que escriben sobre Galicia en castelán, como Pardo Bazán ou Valle-Inclán, quedasen nunha terra intermedia pero cando estiveron máis esquecidos, a mellor defensa que se lles fixo foi desde Galicia”, engade Rivas, que acaba de dedicar un monográfico á escritora en Luzes, a revista en galego que codirixe.
LOS PAZOS DE ULLOA
Se hai unha construción civil en Galicia que pode deixarnos sen alento, son os seus pazos e, deles, os seus magníficos xardíns.
Os pazos son grandes casas señoriales que contan a historia de nobres e fidalgos ao longo dos séculos, e tamén de como eses personaxes influíron no devir de Galicia ata hoxe. Moitos deles teñen a súa orixe en torres fortificadas propias de edificios de defensa que, co paso dos séculos fóronse reconvertendo en fogares palaciegos. Os máis espectaculares son os que se atopan na contorna rural, con grandes terreos e magníficos xardíns. Coa caída do sistema feudal e a migración da poboación ás cidades, fóiselles dando distintos usos para a súa conservación ata os nosos días. E moitos deles, poden ser visitados.
Os pazos son o testemuño dun modo de vida que tamén quedou plasmado nas obras dalgúns dos máis importantes escritores galegos, como Emilia Pardo Bazán, Ramón María do Valle – Inclán ou Gonzalo Torrente Ballester.
Dicíase en Xapón que cando os deuses visitaban a terra, habitaban nas flores do camelio. E aínda que a súa orixe milenaria é, efectivamente oriental, parecería que a camelia naceu para vivir e crecer en Galicia. Tanto o clima como a composición da terra son idóneas para o seu cultivo e así podemos ver exemplares de considerables dimensións e de amplísimas variedades. Coas súas vivas cores, son a alegría dos xardíns nos meses de inverno e tamén un símbolo de Galicia.
Pazos dos Quiroga –“Pazos de Ulloa”
Contrariamente a Valle-Inclán que só habitou en pazos e casaróns urbanas, como O Cuadrante, no xa entón próspero emporio conserveiro de Vilanova de Arousa, Emilia Pardo Bazán si chegou a vivir nos pazos solariegos da Galicia profunda.